Định vị là trung tâm sản xuất xe điện toàn cầu

Mức độ phổ biến của xe điện (EV) đang tăng lên khi các nước ngày càng khuyến khích người dân chuyển sang sử dụng xe điện để giảm lượng khí thải carbon. Hiện Trung Quốc là nước dẫn đầu với khoảng 44% xe điện được sản xuất từ năm 2010 đến 2020 và 77% pin lithium-ion vào năm 2022. Tuy nhiên, việc đa dạng hóa chuỗi cung ứng toàn cầu đang diễn ra sẽ làm thay đổi cục diện, mang đến cho ASEAN một cơ hội hiếm có.

ASEAN có những yếu tố cần thiết để trở thành một trung tâm sản xuất xe điện mạnh. Indonesia, quốc gia lớn nhất trong khu vực, có trữ lượng niken lớn nhất thế giới, đồng thời là nhà sản xuất thiếc và đồng lớn, những vật liệu cần thiết cho pin xe điện.

Trữ lượng niken dồi dào cũng khiến Việt Nam khiến trở thành điểm đến lý tưởng để sản xuất pin. Dẫn đầu là tập đoàn VinFast đang xây dựng một nhà máy sản xuất pin rộng 14 ha, với công suất 5 GWh/năm, tương đương khoảng 30 triệu cell pin/năm.

Trong khi đó, Thái Lan - nhà sản xuất và thị trường xe điện lớn nhất trong khu vực cũng đang đưa ra nhiều chính sách khuyến khích để trở thành cơ sở sản xuất xe điện. Chiến lược này sẽ giúp giảm thuế nhập khẩu và giúp xe điện sản xuất trong nước có giá rẻ hơn.

Năm 2023, các nhà lãnh đạo ASEAN đã đưa ra một tuyên bố nhằm xây dựng hệ sinh thái xe điện trong khu vực, thể hiện cam kết chính trị đối với việc phát triển chuỗi cung ứng xe điện của khu vực và định vị như một trung tâm sản xuất xe điện toàn cầu. Sáng kiến này củng cố việc thực hiện Cộng đồng Kinh tế ASEAN, một sáng kiến hội nhập kinh tế đầy tham vọng trong khu vực.

Tuyên bố nêu bật hai chiến lược chủ yếu là liên kết các tiêu chuẩn xe điện trong khu vực để tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại xuyên biên giới và khả năng tương tác; và nuôi dưỡng nguồn nhân lực thông qua các chương trình đào tạo và cấp chứng chỉ. Bằng cách thống nhất các tiêu chuẩn và thúc đẩy khả năng tương thích, ASEAN đặt mục tiêu đơn giản hóa thương mại và tạo ra một thị trường xe điện gắn kết xuyên biên giới. Bằng cách đầu tư vào đào tạo và cấp chứng chỉ, ASEAN hướng tới phát triển lực lượng lao động lành nghề có khả năng thúc đẩy cuộc cách mạng xe điện.

Mục tiêu của những sáng kiến này là thúc đẩy một hệ sinh thái EV được kết nối tốt và công bằng trong một khu vực hiện do các nhà sản xuất pin và EV của Trung Quốc và Hàn Quốc thống trị. Những biện pháp này cũng nhằm mục đích tạo điều kiện trao đổi kiến thức và nâng cao kỹ năng của lực lượng lao động. Điều này sẽ củng cố danh tiếng và lợi thế cạnh tranh của khu vực trong ngành công nghiệp đang phát triển nhanh chóng này.

Thúc đẩy hợp tác công - tư hóa giải thách thức

Việc thực hiện tuyên bố chắc chắn sẽ là một thách thức. Đầu tiên, bất chấp tiềm năng to lớn của các thành viên ASEAN với tư cách là nhà cung cấp khoáng sản quan trọng, chuỗi cung ứng EV của họ vẫn còn ở giai đoạn sơ khai. Mặc dù có thị trường rộng lớn với 664 triệu dân và tầng lớp trung lưu mới nổi, khu vực này vẫn bị tụt lại phía sau trong việc sử dụng xe điện. Một trở ngại là chi phí cao để sở hữu một chiếc EV so với một chiếc xe động cơ đốt trong thông thường. Điều này khiến xe điện nằm ngoài tầm với của những người có thu nhập thấp và trung bình. Lo ngại về phạm vi hoạt động và thiếu trạm sạc đang làm phức tạp thêm quá trình chuyển sang sử dụng xe điện.

Nhưng rào cản khó khăn nhất nằm ở việc thiết lập các tiêu chuẩn khu vực cho xe điện, một động thái chiến lược quan trọng trong tuyên bố. Việc thiết lập các tiêu chuẩn này có thể liên quan đến việc phát triển một thỏa thuận công nhận lẫn nhau trên toàn ASEAN (MRA). Con đường phía trước còn nhiều khó khăn.

“Phương thức ASEAN” để phát triển các MRA đòi hỏi các cuộc đàm phán kéo dài giữa các quốc gia thành viên mà bằng chứng là các cuộc đàm phán “marathon” 14 năm của Thỏa thuận thừa nhận lẫn nhau về chứng nhận kiểu loại sản phẩm xe cơ giới. Một quá trình dài như vậy có thể làm suy yếu nền tảng của hệ sinh thái EV mà ASEAN đang tìm cách thúc đẩy.

Các nước ASEAN nên ưu tiên tăng cường xây dựng hệ sinh thái xe điện của riêng mình. Điều này có thể đạt được thông qua việc đưa ra các ưu đãi tài chính, chính sách đầu tư thuận lợi và thiết lập nhanh chóng cơ sở hạ tầng sạc được quy hoạch tốt. Những biện pháp này sẽ không chỉ thúc đẩy sản xuất mà còn kích thích nhu cầu trong nước đối với xe điện. Indonesia, Malaysia, Thái Lan và Việt Nam đang tích cực phát triển các biện pháp để thúc đẩy các mục tiêu quan trọng này.

Để khởi động sáng kiến xe điện trong khu vực, chính phủ các nước ASEAN có thể bắt đầu hợp tác với khu vực tư nhân để tạo ra một nền tảng chia sẻ ý tưởng. Nền tảng này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các cuộc thảo luận về khung chính sách phù hợp để thúc đẩy hệ sinh thái xe điện. Bước này có thể không đồ sộ bằng việc xây dựng MRA, nhưng nó cung cấp một điểm khởi đầu thiết thực có thể tạo ra kiến thức hữu ích và quan trọng là xây dựng lòng tin giữa các quốc gia thành viên. Sự tin tưởng này có thể đẩy nhanh quá trình đàm phán các MRA trong tương lai.

Một sáng kiến khác là phát triển chương trình về giáo dục và đào tạo kỹ thuật và dạy nghề (TVET) trong khu vực để phát triển nguồn nhân lực nhằm bắt kịp với những tiến bộ trong công nghệ xe điện. Sáng kiến này nên được dẫn dắt bởi Hội đồng TVET ASEAN, một cơ quan hợp tác công - tư chuyên thiết kế và giám sát các dự án hỗ trợ đào tạo kỹ thuật và dạy nghề trong khu vực.

Sự hợp tác giữa khu vực công và khu vực tư nhân là rất quan trọng đối với sáng kiến này, vì đầu vào của khu vực tư nhân là cần thiết để xác định và phát triển các kỹ năng và năng lực cần thiết cho nhu cầu của ngành ngành công nghiệp xe điện.

ASEAN có tiềm năng và tham vọng trở thành trung tâm sản xuất xe điện hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, để bảo đảm thành công, khu vực phải tập trung nỗ lực nắm bắt các cơ hội trong tầm tay và tránh bị cám dỗ vượt quá khả năng hiện tại.