Theo Giáo sư, Tiến sĩ Tham Siew Yean thuộc Đại học Quốc gia Malaysia, Đông Nam Á đang chạy đua để gia tăng nhu cầu và quy mô sản xuất xe điện(EV). Mặc dù khu vực này hiện có mức độ thâm nhập thấp vào thị trường, nhưng tham vọng đó có thể tạo ra một sự thay đổi quan trọng về ngành công nghiệp xe điện của Đông Nam Á.
Phương tiện giao thông đường bộ là nguyên nhân gây ra 89% ô nhiễm liên quan đến giao thông trong khu vực. EV không chỉ được coi là một phần của giải pháp giảm lượng khí thải carbon, mà còn là cách thúc đẩy đầu tư mới, mang tới nhiều việc làm hơn. Chuyển đổi xe điện cũng giúp phát triển kinh tế mạnh mẽ hơn và đẩy nhanh tiến bộ công nghệ. Trong khu vực, Indonesia, Malaysia, Thái Lan và Việt Nam đang là các quốc gia dẫn đầu trong xu hướng hội nhập về xe điện.
Tuy nhiên, con đường phía trước vẫn còn dài khi sự thâm nhập thị trường xe điện của khu vực vẫn ở mức thấp. Doanh số bán EVchỉ chiếm 2,1% tổng doanh số bán xe ở Đông Nam Á năm 2022, so với 2,3% ở Ấn Độ và 29% ở Trung Quốc. Nguyên nhân là do cơ sở hạ tầng sạc cho pin điện chậm phát triển và giá EV tương đối cao vì thường được nhập khẩu.

Trong khi mỗi quốc gia đang sử dụng các công cụ như trợ cấp và miễn thuế để giảm chi phí xe điện cho người tiêu dùng, việc sản xuất xe điện và các bộ phận liên quan trong nước được coi là chìa khóa để thúc đẩy ngành công nghiệp này. Ví dụ như Indonesia đang trợ cấp chi phí chuyển đổi xe máy truyền thống sang xe máy điện, cùng với việc lắp đặt thêm trạm sạc và khuyến khích lắp ráp xe trong nước nhằm giảm giá.
Chuỗi cung ứng EV bao gồm khai thác và chế biến khoáng sản, sản xuất pin, trao đổi pin, chất bán dẫn, sản xuất/lắp ráp EV, tái chế pin cùng với hoạt động nghiên cứu và phát triển cũng được tập trung phát triển.

Các khoáng sản quan trọng cần thiết
Pin là trung tâm của quá trình sản xuất EV. Tại Đông Nam Á, mỗi quốc gia đều mong muốn khởi động lại ngành công nghiệp pin điện của mình. Indonesia đang dẫn đầu cuộc đua nhờ nguồn trữ lượng nickel dồi dào dùng để hỗ trợ chuyển hướng sang các hoạt động như sản xuất pin lithium-ion.

Tuy nhiên, những nước khác đang bắt kịp việc phát hiện các khoáng sản quan trọng. Pin EV mới đang trong quá trình phát triển, hướng vào việc giảm tỷ trọng sử dụng nickel để tạo thành hỗn hợp các khoáng chất sẵn có hơn và tiết kiệm chi phí hơn.
Cải tiến pin là cách để khắc phục những hạn chế của cơ sở hạ tầng sạc và giảm thời gian cần thiết cho việc sạc pin, đặc biệt là đối với xe đạp và xe máy điện. Điều này đã thu hút được sự chú ý của nhiều công ty khác nhau như Swap Energy ở Indonesia, Blueshark Ecosystem ở Malaysia, Swap and Go ở Thái Lan và Selex Motors ở Việt Nam.

Hoạt động sản xuất chất bán dẫn (chip) dùng trong xe điện hiện tập trung chủ yếu ở Malaysia và Thái Lan, trong đó Infineon Technologies của Đức đang xây dựng một nhà máy ở Malaysia để sản xuất pin EV.
Xe đạp điện đã bắt đầu được lắp ráp ở cả 4 quốc gia nói trên. Hyundai có nhà máy cách Jakarta (Indonesia) khoảng 40km, trong khi Volvo đang lắp ráp xe plug-in hybrid tại Malaysia. Mercedes Benz cũng đang lắp ráp xe plug-in hybrid tại Thái Lan, trong khi nhà sản xuất Vinfast đang sản xuất EV tại Việt Nam. Việt Nam là quốc gia đầu tiên ở Đông Nam Á có nhà sản xuất trong nước.

Vấn đề bền vững

Tái chế pin EV rất quan trọng để đảm bảo tính bền vững vì khoáng chất dùng cho sản xuất rất khan hiếm. Tái chế cũng sẽ giúp giảm tác động môi trường của việc khai thác các nguồn tài nguyên khan hiếm này.
Tuy nhiên, việc tái chế vẫn còn ở giai đoạn sơ khai tại Đông Nam Á. Nhiều xe điện đang được sử dụng vẫn chưa đến giai đoạn phải xử lý việc thải bỏ pin. Nhưng Malaysia, Thái Lan và Việt Nam đã có kế hoạch xây dựng cơ sở tái chế với các đối tác khác nhau.
Nghiên cứu và phát triển xe điện cũng mới chớm nở, vì công nghệ lắp ráp EV có nguồn gốc từ các nhà đầu tư và nhà sản xuất nước ngoài.

Tập đoàn Vingroup, công ty mẹ của Vinfast, đang đẩy mạnh đầu tư vào nghiên cứu và phát triển pin. Trung tâm Nghiên cứu và Công nghệ ô tô Trung Quốc cũng đang thành lập văn phòng khu vực tại Thái Lan. Trong khi đó, Proton ở Malaysia nghiên cứu phát triển EV nội địa, bao gồm các hoạt động nghiên cứu và phát triển.
Cần lưu ý, việc chuyển đổi sang xe điện phải đi kèm với việc chuyển sang sử dụng lưới điện xanh hơn. Nhiên liệu hóa thạch vẫn là nguồn cung cấp điện chính cho Thái Lan, Indonesia và Malaysia, chiếm ít nhất 80% sản lượng điện. Việt Nam là quốc gia tiên tiến nhất trong việc sử dụng năng lượng tái tạo để sản xuất điện. Mặc dù mỗi quốc gia đều có kế hoạch phủ xanh lưới điện nhưng vẫn còn phải xem liệu các mục tiêu đã nêu có thể đạt được hay không.
Các quốc gia Đông Nam Á mong muốn sớm chuyển đổi năng lượng đối với các phương tiện giao thông, từ động cơ đốt trong sang xe điện. Với các chính sách được áp dụng nhằm khuyến khích quá trình chuyển đổi này, lĩnh vực xe điện đang đứng trước những thay đổi quan trọng, bao gồm cả việc chuyển hướng sang sản xuất và lắp ráp trong nước.

Đồng thời, cũng có những thay đổi to lớn về công nghệ, đặc biệt là với pin. Điều này tạo cơ hội cho các quốc gia khác tham gia vào cuộc đua xe điện.
Tuy nhiên, điều quan trọng là mỗi quốc gia phải tăng cường sử dụng năng lượng tái tạo để đều có thể hưởng lợi từ việc sử dụng xe điện, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc chuyển sang hướng truyền tải carbon thấp hơn.